در گذر سالیان و به فراخور نیازهاي موجود، نهادهایی براي پشتیبانی و تقویت نوآوري و عرضه تجاري آن در بازار تأسیس شده است. این نهادها به تناسب تغییر نیازها رشد کرده، به بلوغ رسیده و گهگاه مورد افول واقع شدهاند.

 پاركهاي علم و فناوري

پاركهاي علم و فناوري مراکزي هستند که عمدتاً در جوار مراکز تحقیقاتی و علمی و دانشگاهی تأسیس شده اند و در راستاي تجاري سازي نوآوري هاي برآمده از دانشگاه ها عمل می کنند. یکی از اولین نمونه هاي این مراکز در دهۀ 1950 میلادي در کنار دانشگاه استنفورد تأسیس شد و کارکرد اصلی آن فراهم آوردن فضایی براي استقرار شرکتهاي منشعب شده از دانشگاه بوده است. به اقتضاي پیوند این پاركها با دانشگاهها و مراکز علمی، اهتمام مدیران آنها بر گزینش و استقرار شرکتهاي دانش بنیان در فضایی متمرکز است که با ایجاد تعاملات علمی میان کارآفرینان و دانشگاه ها، فضایی مناسب براي خلاقیت و نوآوري ایجاد کنند. پاركهاي علم و فناوري از جمله اولین نمونه هاي ایجاد فضاي اختصاصی براي رشد شرکتهاي دانش بنیان است. تعریف واحدي براي ویژگی هاي اصلی این پاركها وجود ندارد ولی به استناد «انجمن بین المللی پاركهاي علم و فناوري» از جمله کارکردهاي اصلی آنها موارد زیر است:

• ایجاد محیطی براي تقویت فرهنگ نوآوري و خلاقیت


• تسهیل ارتباط بین شرکتها، کارآفرینان و متخصصان


• ایجاد بستري مؤثر براي همکاري در زمینۀ نوآوري میان دانشگاه و صنعت


• تسهیل شکل گیري شرکتها و رشد آنها

پاركهاي علم و فناوري درواقع شهركهایی هستند که به منظور استقرار شرکتهاي دانش بنیان و برآمده از دانشگاهها طراحی و ساخته شده اند و تمرکز آنها بر تسهیل نوآوري از طریق گردهم آوردن و هم افزایی افراد خلاق است. بیش از یک سوم این پاركها در پردیسهاي دانشگاهی واقع شده اند. در درون 90 %این پاركها مراکز رشد، مراکز دانشگاهی و تحقیق وجود دارند. یک پارك علم و فناوري عمدتاً یک شهرك فناوري با گسترة متنوعی از شرکت هاست که مهم ترین خدمات آن درواقع ارائۀ فضاي اداري و اجرایی مناسب و امکانات ساختمان و مستقلات است. از این رو اکثر پاركهاي علم و فناوري به صورت شهركهایی بزرگ هستند به نحوي که بیش از 50 %پاركهاي علم و فناوري مساحتی بیش از 20 هکتار دارند

در پارك هاي علم و فناوري مدیریت متمرکزي که بر فعالیت شرکتها نظارت مستقیمی داشته باشد وجود ندارد و صرفاً به بررسی حداقل هاي شرایط لازم براي حضور در این فضاي فیزیکی محدود میشود. عموماً پاركهاي علم و فناوري نفع مستقیمی از موفقیت یا عدم موفقیت شرکتهاي زیرمجموعه خود نمیبرند و سهامدار شرکتها نیستند. در بسیاري از موارد مالکیت این پاركها در اختیار دانشگاهها و نهادهاي غیرخصوصی است به نحوي که تنها 16 %پاركهاي علم و فناوري کاملاً خصوصی هستند. در عین حال که سهم پاركهاي خصوصی رو به رشد است ولیکن اکثر پاركها، به خصوص در ابتداي تأسیس، از نوعی حمایت نهادهاي عمومی برخوردارند.

مرکز رشد

«مرکز رشد» یا «انکوباتور» را میتوان لایۀ بعدي نهادهاي تقویت کنندة نوآوري، پس از پاركهاي علم و فناوري تلقی کرد. مرکز رشد سازمانی است که تسهیلاتی براي شرکتهاي نوپا فراهم میآورد که براي آنها دردسرهاي راه اندازي یک شرکت را برطرف سازد. این سازمان میتواند خصوصی باشد (مانند پلاگ اند پلی) یا مردم نهاد باشد (مانند هکردوجو) یا دولتی باشد و یا وابسته به دانشگاه (مانند استارتکس). این مراکز معمولاً بسیار کوچکتر از یک پارك علم و فناوري و عموماً تحت سیطرة یک مدیریت واحد هستند. مراکز رشد کاربردهاي مختلفی دارند به طوري که تعداد قابل توجهی از مراکز رشد در واقع نوعی بسترسازي دولتها براي ایجاد رشد اقتصادي در مناطق محروم میباشند.

مراکز رشد علاوه بر در اختیار گذاردن فضا و امکانات اداري مشترك براي شرکتهاي نوپا به آنها مشاوره تجاري و مدیریتی نیز میدهند. خدمات مرکز رشد معمولاً در قالب یک برنامۀ میان مدت به شرکتهاي تحت حمایت ارائه میشود. ورود به مرکز رشد طی یک فرایند درخواست و گزینش صورت میگیرد و مدت منتفع شدن آنها میتواند تا 3 سال یا بیشتر باشد. تمرکز در مراکز رشد بر حمایت از شرکتهاي تازه تأسیس از مراحل اولیۀ توسعۀ فناوري تا مرحلۀ درآمدزایی است. خدمات یک مرکز رشد میتواند شامل موارد زیر باشد.

• فراهم آوردن امکانات اولیه کسب و کار


• ایجاد شبکۀ ارتباطات انسانی


• کمک در امور بازاریابی نهادهاي پشتیبان شرکتهاي نوپا


• کمک به جذب سرمایه گذاران خطرپذیر


• یافتن تیم مناسب مدیریت


• گروه مشاورین و مربیان


• دورههاي آموزشی تفصیلی کسب و کار


• شکل دهی به فرهنگ کسب و کار شرکتها


• مدیریت امور حقوق مالکیت


• راهنمایی در راستاي تجاريسازي فناوري شرکتها

مرکز رشد میتواند میزبان گسترة وسیعی از صنایع باشد، ازجمله صنایع فناوري بنیان، عمرانی، نرم افزاري، تجارت الکترونیک، زیستی، هنري، فضایی، تولیدي، گردشگري و رسانه اي. بیش از نیمی از مراکز رشد پذیراي مجموعۀ مختلطی از صنایع هستند و عدهاي از آنها به صورت تخصصی روي یک صنعت تمرکز میکنند. مدت زمانی که یک شرکت مجاز است در مرکز رشد به سر ببرد بستگی به فاکتورهاي متعددي دارد که به طور عمده میتوان به ماهیت کسب و کار شرکت و سطح توانایی تجاري کارآفرین اشاره کرد. شرکتهاي مرتبط با علوم زیستی، براي مثال، دورة طولانی تري را براي توسعۀ فناوري خود طی میکنند و به همین جهت حضور طولانی مدت آنها در مرکز رشد موجه جلوه میکند. طبق آمار میانگین استقرار یک شرکت در مرکز رشد 33 ماه است. غالب مراکز رشد براي مرخص کردن یک شرکت بیشتر به میزان پیشرفت و توسعۀ آن (مثلاً سطح درآمد یا اندازة نیروي کار) توجه میکنند و به زمان اهمیت کمتري ساختارهاي انگیزشی در مراکز رشد میدهند. براي آنکه یک مرکز رشد موفق باشد، عوامل متعددي باید دست در دست یکدیگر بدهند و با نهایت همکاري پیش بروند. براي اینکه این تعادل و هماهنگی برقرار شود باید ساختارهاي انگیزشی مناسبی برقرار باشد که هر یک از بازیگران این عرصه نفع خود را در راستاي موفقیت مراکز رشد ببینند. مدیران مراکز رشد به ازاي خدماتی که در اختیار شرکتهاي نوپا میگذارند عموماً دو نوع نفع حاصل میکنند. آنها در وهلۀ اول ممکن است هزینۀ ثابت ماهیانه به عنوان اجاره یا حق استفاده از امکانات را از شرکتهاي نوپا دریافت کنند. با وجود این، شرکتهاي نوپا عموماً پیوستن به یک مرکز رشد را به صرفه میبینند زیرا این هزینۀ ماهیانه معمولاً به نسبت هزینه هاي گزینه هاي موازي از قبیل ایجاد یک دفتر مستقل کمتر است. نوع دیگري از انتفاع نیز در برابر شراکت در این شرکتهاست. مدیران مراکز رشد میتوانند با شناسایی شرکتهاي نوپايِ مناسب و با آیندة درخشان، با تأمین امکانات لازم از قبیل فضاي کار و سایر نیازها، بخشی از سهام آنها را در اختیار بگیرند و درواقع در آنها سرمایه گذاري کنند. کارآفرینان از سوي دیگر به جاي پرداختن به حواشی تأسیس یک شرکت نوپا و مراحل دستوپاگیر اداري و اجرایی میتوانند مستقیماً روي ایدة اصلی خود تمرکز کنند. به این ترتیب آنها با صرف نظر کردن از بخشی از منابع مالی فعلی یا سود آتی، براي خود امکان تمرکز هرچه بیشتر بر روي موفقیت را میخرند. از سوي دیگر به دلیل وجود هزینه هاي ماهیانه براي اکثر شرکتهاي نوپا، آنها تلاش میکنند در کمترین زمان ممکن بتوانند توفیق خود را اثبات کرده و نظر مدیران مراکز رشد را براي سرمایه گذاري در آنها جلب کنند.

شتابدهنده

شتابدهنده به سازمانی گفته میشود که با برگزاري دورههاي فشردة حمایتی قصد تسریع موفقیت و پیشرفت شرکتهاي نوپا را دارد. بسیاري از شرکتهاي تازه تأسیس، در مراحل اولیۀ رشد، به مشاورة مدیریتی، بازاریابی، مالی و فناورانه نیازمندند و هدف از برگزاري این دوره ها کمک همه جانبه به آنهاست. این پشتیبانی ها معمولاً با در اختیار گذاشتن فضاي کسب و کار آتی آنها را از آن خود میکند. مجموعه سهام هاي آتی که شتابدهنده در قبال خدمات خود دریافت میکند منبع اصلی اداري همراه است. علاوه براین، شتابدهنده با سرمایه گذاري اولیه در هریک از شرکتهاي تحت حمایت خود بخشی از سهام درآمدي آن خواهد بود. شتابدهنده ها آخرین حلقه از نهادهاي تقویت کنندة نوآوري و خلاقیت هستند. ایدة اصلی یک شتابدهنده در تسریع فرایندي است که در مرکز رشد رخ میدهد. شرکتها در زمانهاي متفاوت به یک مرکزرشد وارد میشوند و پس از مدتی، مدیران مراکز رشد به تصمیم گیري در مورد آنها میرسند. هدف یک شتابدهنده آن است که اولاً مجموعه اي از شرکتهاي نوپا را مشابه یک دورة دانشگاهی، به صورت همزمان وارد یک دورة شتابدهنده کنند و ثانیاً با نقش کاتالیزوري، فرایند موفقیت یا شکست آنها را در یک دورة سریع چندماهه ارزیابی کنند. به این ترتیب شرکتهایی که وارد مرکز رشد میشوند پس از چند ماه مورد ارزیابی قرار میگیرند و اگر داراي قابلیتهاي مناسب باشند به کار خود ادامه میدهند وگرنه منحل میشوند. این رهیافت به نوعی عکس العمل طبیعی بازیگران این عرصه به تحولات سریع فناوري در دوران معاصر است.